In Erinnerung an Kostas Fragoulis

Kostas starb nur 500 Meter entfernt von der Roma-Siedlung, in der er lebte. Angeblich hatte er eine nahe gelegene Tankstelle verlassen, ohne Benzin im Wert von 20 Euro zu bezahlen. Nach einer Verfolgungsjagd mit zwei zufällig anwesenden Polizisten fielen die tödlichen Schüsse. Der Vorfall löste in ganz Griechenland Proteste und zum Teil heftige Auseinandersetzungen mit der Polizei aus. In mehr als zehn Regionen des Landes gab es koordinierte Revolten, die von den jeweiligen Roma-Vierteln und -Siedlungen ausgingen. Befeuert wurden sie auch durch die zeitliche Nähe zum 6. Dezember, dem Jahrestag der Ermordung des 15-jährigen Alexandros Grigoropoulos durch einen Polizisten im linksalternativen Athener Stadtteil Exarchia im Jahr 2008. Nach Kostas Tod unterstützten linke Aktivist*innen die Proteste der Roma. Ein lokaler Aktivist aus Thessaloniki stellte den Kontakt zwischen den Künstler*innen, der Roma-Siedlung und den Angehörigen von Kostas her.

In Absprache und direkter Zusammenarbeit mit den Angehörigen bemalten die Künstler*innen die Stelle, an der Kostas starb, mit seinem Namen, dem Todesdatum und dem Spruch „Es war nicht das Benzin, es war nicht das Geld, die Bullen haben auf mich geschossen, weil ich ein Roma war“. An der Autobahnausfahrt, die zur Siedlung führt, sprühten sie ein überlebensgroßes Portrait von ihm. Beide Bilder entstanden tagsüber und ohne Genehmigung. An dem Hotel, an dem sie den Namen schrieben, kam es zu verbalen Auseinandersetzungen mit den griechischen Betreiber*innen. Sie wollten verhindern, dass ihr Geschäft unter der Medienaufmerksamkeit leidet. Die Stimmung war dort allein deswegen sehr angespannt, weil vermutet wird, dass die Polizei die Videos der Überwachungskamera vor Ort gezielt vernichtet haben. Aktivist*innen der Initiative Copwatch fuhren am Tag nach dem Mord zu den Gewerbetreibenden in der gesamten Umgebung und überredeten sie, die Aufnahmen ihrer Kameras zur Verfügung zu stellen, um Kostas Angehörige juristisch zu unterstützen. Ausgerechnet bei der Kamera, die auf die spätere Todesstelle gerichtet war, fehlten die Aufnahmen.

Die Wandbilder sollten an Kostas erinnern, die Polizeigewalt sichtbar machen und Öffentlichkeit herstellen. Die Aufnahmen der Roma bei der Malaktion gingen in Griechenland viral, mehrere Zeitungen berichteten. Allerdings lösten sie auch heftige Reaktionen von Neo-Nazis auf Social-Media-Kanälen aus, die dazu aufriefen, die Wandbilder zu zerstören – ohne Erfolg. So wie in vielen anderen Ländern Europas ist Antiziganismus in Griechenland weit verbreitet – viele Roma haben keinen Zugang zu Wohnraum, sauberem Wasser oder städtischer Infrastruktur. Mehr als andere Bevölkerungsgruppen werden sie vom Arbeitsmarkt ausgeschlossen, haben kaum eine politische Lobby und sind Übergriffen der Polizei ausgesetzt.

In memory of Kostas Fragoulis – murals against antiziganism and racist police violence

On December 5, 2022, 16-year-old Roma Kostas Fragoulis was shot dead by a motorcycle Cop in Thessaloniki, Greece. Almost three weeks later, artists and activists from Berlin and Thessaloniki responded to this event, which kept Greece in suspense at the time, with a joint mural campaign in collaboration with his relatives. Kostas died just 500 meters away from the Roma settlement where he lived. He had allegedly left a nearby petrol station without paying for 20 euros worth of petrol. The fatal shots were fired after a chase with two police officers who happened to be present. The incident sparked protests and sometimes violent clashes with the police throughout Greece. There were coordinated riots in more than ten regions of the country, which originated in the respective Roma neighborhoods and settlements. They were also fueled by the proximity to 6 December, the anniversary of the murder of 15-year-old Alexandros Grigoropoulos by a police officer in the left-wing alternative district of Exarchia in Athens in 2008. After Kosta’s death, left-wing activists supported the Roma protests. A local activist from Thessaloniki established contact between the artists, the Roma settlement and Kostas‘ relatives.
In consultation and direct cooperation with the relatives, the artists painted the spot where Kostas died with his name, the date of death and the slogan “It wasn’t the gasoline, it wasn’t the money, the cops shot me because I was Roma”. At the highway exit leading to the settlement, they spray-painted a larger-than-life portrait of him. Both pictures were taken during the day and without permission. At the hotel where they wrote the name, there were verbal arguments with the Greek operators. They wanted to prevent their business from suffering from the media attention. The atmosphere there was very tense simply because it was suspected that the police had deliberately destroyed the CCTV footage on site. The day after the murder, activists from the Copwatch initiative drove to businesses in the entire area and persuaded them to make the footage from their cameras available in order to provide Kosta’s relatives with legal support. Of all things, the camera that was pointed at the place of death was missing. The murals were intended to commemorate Kostas, make the police violence visible and raise public awareness. The images of the Roma during the painting campaign went viral in Greece, with several newspapers reporting on them.
However, they also triggered violent reactions from neo-Nazis on social media channels, who called for the murals to be destroyed – to no avail. As in many other European countries, antiziganism is widespread in Greece – many Roma have no access to housing, clean water or urban infrastructure. More than other population groups, they are excluded from the labor market, have hardly any political lobbying and are exposed to attacks by the police.

Στη μνήμη του Κώστα Φραγκούλη – τοιχογραφίες κατά του αντιτσιγγανισμού και της ρατσιστικής αστυνομικής βίας

Στις 5 Δεκεμβρίου 2022, ο 16χρονος Ρομ Κώστας Φραγκούλης πυροβολήθηκε από αστυνομικό μοτοσικλέτας στη Θεσσαλονίκη. Σχεδόν 3 εβδομάδες αργότερα, καλλιτέχνες και ακτιβιστές από το Βερολίνο και τη Θεσσαλονίκη ανταποκρίθηκαν σε αυτό το γεγονός, που είχε τότε την Ελλάδα σε αγωνία, με μια κοινή καμπάνια τοιχογραφίας σε συνεργασία με συγγενείς.

Ο Κώστας πέθανε μόλις 500 μέτρα από τον οικισμό των Ρομά όπου διέμενε. Φέρεται να έφυγε από διπλανό βενζινάδικο χωρίς να πληρώσει βενζίνη αξίας 20 ευρώ. Οι θανατηφόροι πυροβολισμοί σημειώθηκαν μετά από καταδίωξη με δύο αστυνομικούς που έτυχε να βρεθούν εκει. Το περιστατικό πυροδότησε διαδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία. Υπήρξαν συντονισμένες εξεγέρσεις σε περισσότερες από δέκα περιοχές της χώρας, που ξεκινούσαν από γειτονιές και οικισμούς Ρομά. Τροφοδοτήθηκαν επίσης από την εγγύτητα με την 6η Δεκεμβρίου, την επέτειο της δολοφονίας του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από έναν αστυνομικό στην αριστερή εναλλακτική συνοικία της Αθήνας στα Εξάρχεια το 2008. Μετά τον θάνατο του Κώστα, αριστεροί ακτιβιστές στήριξαν τις διαμαρτυρίες των Ρομά. Ένας ακτιβιστής από τη Θεσσαλονίκη δημιούργησε επαφή μεταξύ των καλλιτεχνών, του καταυλισμού των Ρομά και των συγγενών του Κώστα.

Σε συνεννόηση και άμεση συνεργασία με τους συγγενείς, οι καλλιτέχνες ζωγράφισαν στο σημείο που σκοτώθηκε ο Κώστας τοιχογραφία με το όνομά του, την ημερομηνία θανάτου του και το ρητό «Δεν ήταν η βενζίνη, δεν ήταν τα λεφτά, με πυροβόλησαν οι μπάτσοι, γιατί ήμουν Ρομά». Ζωγράφισαν με σπρέι ένα μεγαλύτερο από το φυσικό μέγεθος πορτρέτο του στην έξοδο του αυτοκινητόδρομου που οδηγεί στον οικισμό. Και τα δύο γκραφίτι φτιάχτηκαν κατά τη διάρκεια της ημέρας και χωρίς άδεια. Υπήρξαν λεκτικές διαμάχες με τους Έλληνες διαχειριστές του ξενοδοχείο όπου έγραψαν το όνομα. Ήθελαν να εμποδίσουν να υποφέρει η επιχείρησή τους από την προσοχή των μέσων ενημέρωσης.

Το κλίμα εκεί ήταν πολύ τεταμένο απλώς και μόνο επειδή υποψιαζόταν ότι η αστυνομία είχε σκόπιμα καταστρέψει τα βίντεο από την κάμερα παρακολούθησης του χώρου. Την επομένη της δολοφονίας, ακτιβιστές της πρωτοβουλίας Copwatch πήγαν σε επιχειρήσεις σε όλη την περιοχή και τις έπεισαν να διαθέσουν το υλικό από τις κάμερες παρακολούθησης που έχουν για να παράσχουν τυχών νομική υποστήριξη στους συγγενείς του Κώστα. Από όλο το φωτογραφικό υλικό, το μόνο που έλειπε ήταν από την κάμερα που στόχευε στο μετέπειτα σημείο θανάτου του Κώστα.

Οι τοιχογραφίες είχαν σκοπό να τιμήσουν τη μνήμη του Κώστα, να κάνουν ορατή την αστυνομική βία και να δημιουργήσουν δημοσιότητα. Οι τοιχογραφίες των Ρομά κατά τη διάρκεια της δημιουργίας των τοιχογραφιών έγιναν viral στην Ελλάδα, όπως ανέφεραν αρκετές εφημερίδες. Ωστόσο, προκάλεσαν επίσης έντονες αντιδράσεις από νεοναζί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίοι ζήτησαν, ανεπιτυχώς, να καταστραφούν οι τοιχογραφίες. Όπως σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ο αντιτσιγγανισμός είναι ευρέως διαδεδομένος στην Ελλάδα – πολλοί Ρομά δεν έχουν πρόσβαση σε στέγαση, καθαρό νερό ή αστική υποδομή. Περισσότερο από άλλες ομάδες πληθυσμού, αποκλείονται από την αγορά εργασίας, δεν έχουν σχεδόν κανένα πολιτικό λόμπι και εκτίθενται σε επιθέσεις από την αστυνομία.